به گزارش خبرنگار سایت نبض هنر، بیستمین جلسه نقد کتاب شعر زنان بیست و چهارم شهریور97 برگزار شد. نشست «یک ماه، یک کتاب» این بار برای نقد دو کتاب «عشق ناگهان است» و «باغ وحش» از افسانه غیاثوند، با حضور شاعر این کتاب‌ها، همچنین دکتر اسماعیل امینی، دکتر شراره کامرانی و فریبا یوسفی برگزار شد.
جلسه با معرفی افسانه غیاثوند آغاز شد. برای معرفی ایشان، فریبا یوسفی نوشته‌ای از او را خواند که در آن بسیار فروتنانه از فعالیت‌ها و موفقیت‌های خود گفته بود. سپس افسانه غیاثوند ضمن تشکر از حضار و اعلام علاقمندی به جلسه نقد کتاب شعر زنان، از منتقدان خواست که در نقد سختگیرانه و بدون تعارف عمل کنند.
شراره کامرانی نقد کتاب‌ها را آغاز کرد. ایشان گفت که در این دو کتاب زیبایی‌های هنری رشک‌برانگیزی وجود دارد سپس ضمن معرفی سطوح شخصیت از دیدگاه فروید (نهاد، من و فرامن) اعلام کرد که در اشعار خانم غیاثوند هر سه سطح شخصیت را می‌توان دید و بیشتر از همه فرامن دیده می‌شود، یعنی بعدی از شخصیت که به وجدان و آرمان‌های اخلاقی پایبند است؛ لذا با توجه به اشعار، خانم غیاثوند را شاعری وجدان‌گرا دانست. ایشان در مورد کتاب «عشق ناگهان است» گفت:
«محور فکری شاعر عشق، تنهایی و آزادی است. من تردید دارم که برخی ترکیب‌های انتزاعی که در این کتاب می‌خوانیم، (مانند تکانه‌های نوازش و...) برای شعر معاصر مناسب باشد. گاهی در شعرها با صدور حکم مواجه می‌شویم (مانند «عشق ناگهان است مثل شنبه‌ها» یا «خوشایند مثل آینده») که از انسجام متن می‌کاهد، زیرا اغلب متن هم از آن حمایت نمی‌کند. گاهی نیز در عباراتی کژتابی می‌بینیم و معناهای مزاحم اجازه نمی‌دهند که معنای اصلی شعر را دریابیم.»
همچنین در مورد کتاب «باغ وحش» افزود:
«نام کتاب، تمثیل را به یاد می‌آورد اما شعرها توقع ما از تمثیل را براورده نمی‌کنند و بیشتر به سمت کنایه می‌روند. در این کتاب از قفس و حیوانات برای بیان مفاهیم خاصی استفاده شده اما گاهی این شبیه‌سازی درست صورت نگرفته و یکپارچگی متن را به هم زده است. دو-سه مورد شگردهای شاملویی برای برجسته کردن زبان به کار رفته است که با بافت زبان هماهنگی ندارد. اما در مجموع، کتاب سطرهای درخشانی دارد که در ذهن باقی خواهد ماند.»
دکتر اسماعیل امینی درباره این دو کتاب چنین گفتند:
«در شرایطی هستیم که حتی علاقمندان به شعر، شعر را با دقت نمی‌خوانند؛ در نتیجه شعرهای منتظره و از پیش لو رفته مشهور می‌شوند و اغلب در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند. تصور عامه این است که شعر باید آن چیزی را بگوید که مخاطب می‌خواهد. به این ترتیب احمقانه‌ترین و ساده‌لوحانه‌ترین شعرها در مقام حکمت شناخته می‌شوند و شعری که این گونه نباشد دافعه ایجاد می‌کند. حقیقت این است که در خواندن کتاب باید پسند خود را کنار گذاشته و هر شعر را با منطق همان شعر بخوانیم.
کتاب «باغ وحش» یک منظومه است، تمام کتاب یک حرف دارد: انسان را در صورت‌های مختلف و مواجهه‌های مختلف با خودش، از درون و بیرون به تصویر می‌کشد. در هر شعر انسان یکی از وجوه خود را اسیر کرده است و مثل این است که انسانی در باغ وحش عالم افتاده است و این تعبیر در ادبیات کهن تا امروز سابقه دارد. این کتاب هجو انسان نبوده بلکه شناخت انسان بوده است و نسبتا هم خوب از عهده بیان ویژگی‌های انسان برامده و تنها یکی دو مورد است که خوب کار نشده است. در تمام کتاب ناخرسندی از وضعیت انسان دیده می‌شود که به جهان آرمانی هم اشاره دارد و در عین حال این جهان آرمانی، آرزوی دور و درازی نیست.
«عشق ناگهان است» کتاب خوبی است که متاسفانه در شکل ظاهری آن بی‌سلیقگی شده است. تصور ما از «عشق» با آن چه در فرهنگ و ادبیات ملل دیگر است و به واژه «عشق» ترجمه می‌شود، متفاوت است. در مورد بقیه مفاهیم فرهنگی نیز این مسئله وجود دارد و این کتاب همین را با زبانی شاعرانه می‌گوید. موسیقی در این کتاب خیلی طبیعی است، برخی سطرها خود به خود موزون هستند و سطرهای دیگر هم تفاوت اندکی با وزن نیمایی دارند. ویژگی برجسته این کتاب این است که از پیچیدگی‌های تصنعی و دروغین زبان دور است، اما پرهیز از پیچیدگی منجر به ساده گرفتن زبان نشده است زیرا این منطق شاعرانه است که شعرها را پیش می‌برد. منطق شاعرانه شامل تداعی و تخیل است که هر شعر خوبی با این دو ویژگی پیش می‌رود.
یک اشتباه در اکثر فرهنگ‌ها وجود دارد و آن این است که ما یک انسان کلی داریم و یک تبصره به نام زن. این که در نقد کتاب زنان حرف از شعر زنانه باشد درست نیست زیرا در آن صورت ما زن را یک تبصره به حساب آورده‌ایم، حال آن که زن یک انسان است و می‌تواند از اجتماع، فلسفه و غیره بگوید، می‌تواند هرچه دلش خواست بگوید و این طبیعی است.»
سپس فریبا یوسفی گفت: «در این دو کتاب، دو شکل متفاوت از نگاه شاعر را می‌بینیم. کتاب «عشق ناگهان است» موضوعات گوناگونی دارد و بیان ساده و بی‌نقاب یک شاعر از وقایع گوناگون زندگی است. کتاب «باغ وحش» یک سخن بسط داده شده است و در واقع تمام شعرها بیان همین معنا هستند، معنایی که خلاصۀ آن در سه شعر پایانی کتاب، در قالب درد مشترک مطرح شده است.»
در ادامه ایشان از سایر حضار خواست که اگر صحبتی در مورد این مجموعه‌ها دارند اعلام کنند. علی داوودی پس از انتقاد از طرح جلد کتاب «عشق ناگهان است» گفت: «این کتاب تجربیاتی شاعرانه در طول زمان است و لذا یکپارچه نیست، اشعار عاشقانه، سیاسی، اجتماعی و مذهبی در آن دیده می‌شود. تنوع در زبان، سلامت در شعرها و انسجام هرکدام از آن‌ها از جمله ویژگی‌های مثبت این کتاب است. کتاب «باغ وحش» در حال تلاش برای رساندن این مطلب است که انسان امروز، آن انسانی که باید باشد نیست. برای ما همه چیز از پیش آماده است، حتی علایق و سلایق.»
مریم جعفری آذرمانی نیز گفت: «این کتاب را بیشتر باید از منظر جامعه انسانی نگاه کرد تا نگاه تمثیلی و در آن صورت کتاب بهتر درک می‌شود.»
رضا احسان‌پور نیز ضمن ابراز خرسندی از محتوای کتاب باغ وحش، تمایل قدیم خودش به طرح چنین موضوعی در شعر را اعلام کرد. او گفت: «این کتاب هم از منظر انسان هم از منظر حیوان کتاب خوبی است. مطابق حدس ما پیش نمی‌رود و شگفتی‌آفرین است و عاطفه در آن جاری است.»
در انتهای جلسه دکتر اسماعیل امینی چند کتاب پژوهشی ارزشمند در موضوع شعر زنان را معرفی کرد. سپس افسانه غیاثوند به درخواست حضار چند شعر از کتاب باغ وحش خواند و این غزل او حسن ختام جلسه بود:
خاموشی و در سوگ تو من جامه‌درانم
خاموش جهان تو و خاموش زبانم
ای دورتر از دورتر از دورتر ای عشق
ای دوست‌ترین آتش افتاده به جانم
دیری‌ست که دور از منی و دورم از تو
دیری‌ست که دور از تو کمی دل‌نگرانم
سنگی بزنی کاش به این پنجره گاهی
تا جان به تماشای جهانت بکشانم
من در دل آوار غمم زنده ولی سرد
دور از تو تقلا نتوانم، نتوانم
سرد است زن خانه کمی دست بجنبان
باید که دلش را به اجاقت برسانم
بی عشق کسی زنده محال است بماند
بیستمین نشست «یک ماه، یک کتاب»
منتشر شده در ۱۳۹۷/۶/۲۵