به گزارش خبرنگار سایت نبض هنر، در بیست‌وچهارمین نشست از مجموعه جلسات «یک ماه، یک کتاب» شاعران و منتقدان به نقد و بررسی کارنامه دوساله‌ی آن پرداختند. این نشست از دو سال پیش در مرکز آفرینش‌های ادبی و به همت فریبا یوسفی دایر شد و تاکنون بیست‌وسه جلسه را به نقد کتاب‌های شعر زنان اختصاص داده است. «یک ماه، یک کتاب» بیست و نهم دی ماه 97 سومین سال فعالیت خود را آغاز کرد. در این جلسه دکتر اسماعیل امینی، علی‌محمد مودب، ناهید یوسفی، مریم جعفری آذرمانی، انسیه موسویان، سارا جلوداریان، ناصر فیض، علی داوودی، افسانه غیاثوند، پروانه بهزادی و ایمان طرفه، ندا نوروزی و دیگر شاعران و علاقمندان حضور داشتند.
فریبا یوسفی جلسه را با شعری از حسین منزوی به مناسبت آغاز ایام فاطمیه شروع کرد:
با هیچ زن جز تو دل دریا شدن نیست
یاراییِ درگیر توفان‌ها شدن نیست
در خورد تو، ای هم تو موج و هم تو ساحل!
جز ناخدای کشتی مولا شدن نیست
تو نور چشم مصطفی و کس به جز تو
در شان شمع محفل طاها شدن نیست
تو مادر سبطینی و غیر از تو کس را
اهلیّت صدّیقه‌ی کُبرا شدن نیست
جز تو زنی را شوکت در باغ هستی
سرو چمان عالم بالا شدن نیست
جز با تو شان گم‌شدن از چشم مردم
وآن‌گاه در چشم خدا پیدا شدن نیست
نخلی که تو در سایه‌اش آسودی او را
در سایه‌ی تو، حسرت طوبا شدن نیست
ای عالم امکان خبر، تو مبتدایش
آن جمله‌ای که درخور معنا شدن نیست
سنگ صبور مردی از آن‌گونه بودن
با هیچ زن ظرفیّت زهرا شدن نیست
اسماعیل امینی شاعر و منتقد ادبی گفت:
«منزوی زمانی که این شعر را برای اولین بار در جلسه‌ای خواند، گفت: ائمه مناسبت نیستند، ائمه عشق هستند. او به عشق ائمه شعر می‌سرود نه به مناسبت ولادت و شهادت آن‌ها.»
سپس دربارۀ «یک ماه، یک کتاب» گفت:
«جلسه‌ی نقد کتاب زمانی موثر است که کسانی که کتابشان نقد می‌شود و دیگر علاقمندان به شعر، شناختی بهتر نسبت به وضعیت شعر امروز و جایگاه کتاب‌شان در شعر امروز پیدا کنند و بدانند نسبت به کتاب قبلی چه تغییراتی داشته‌اند. وظیفه‌ی منتقد این است که جایگاه یک اثر را در میان اقران خودش تعیین کند. خطای رایج در نقد این است که منتقدان علاقه، آرزو و تصور شخصی خود از شعر خوب را به عنوان نقد بیان می‌کنند. یعنی کتاب را با ایده‌آل شخصی خود مقایسه می‌کنند. زبان رویکرد توصیفی دارد، نه تجویزی؛ و در توصیف به مولف و علاقمندان می‌گوید که چقدر کار تازه کرده است.
شاید این تنها جلسه در کشور است که به نقد کتاب شعر زنان می‌پردازد. خطای رایج زنان در سرودن شعر زنانه این است که تصور می‌کنند شعر زن باید به بیان مسائل شخصی و درونی زنان بپردازد، مثلا خانه و آشپزخانه و آرایش وغیره، که شکل غیرنجیب آن به شکل عرضه‌ی خود به عنوان جسم درمی‌آید. انگار که مسائل اجتماعی، اخلاقی، سیاسی و غیره مربوط به حوزه‌ی شعر زنان نیست. چنین خطایی، یعنی تقسیم‌بندی شعر زنانه و مردانه در هیچ جا رایج نیست. هر مرد یا زن می‌تواند نگاه زنانه یا مردانه داشته باشد. می‌توان نگاه زنانه به مسائل اجتماعی و غیره داشت که متفاوت از نگاه رایج مردانه به این مسائل است و قطعا بسیار کمک‌کننده خواهد بود.»
ایشان در انتهای صحبت خود پیشنهاد دادند که حاصل این جلسات مدون شود و یکی از فواید این کار را آشتی بین قسمت خلاقه ادبیات و قسمت آکادمیک آن بیان کردند و این را خدمت بزرگی به ادبیات معاصر دانستند.
علی‌محمد مودب، شاعر و مدیر موسسه شهرستان ادب درباره این جلسات گفت:
«رسم خوبی است که بازگردیم و راهی را که رفته‌ایم بررسی کنیم. ما انجمن جدی نقد شعر به این صورت نداریم، زیرا شاعران گرچه بسیار نقد می‌کنند اما نقد را دوست ندارند. جلسات نقد این روزها به این شکل شده که فقط یکدیگر را تشویق می‌کنند. انجمنی مانند «یک ماه، یک کتاب» راهبردی است زیرا موقعیت مکانی خوبی دارد، شاعرانی که در این مجموعه حضور پیدا کردند همه ارزشمند بودند؛ اما نقدها اغلب تکنیکی و بر محور شگردهای شاعری بوده است. اکنون زمان آن رسیده که نقدها تاکتیکی، استراتژیک و راهبردی‌تر باشد.
ما باید به شاعر کمک کنیم تا بتواند خود را از بیرون نگاه کند؛ اما کمتر این امکان را به دست می‌آوریم زیرا هنرمندان اغلب از کشف موقعیتی که دیگران آن را کشف نکرده‌اند مغرور می‌شوند و برداشت‌های متفاوت دیگران را نمی‌پذیرند. لذا مشورت نمی‌گیرند و نقد را برنمی‌تابند. شاعر باید بداند که موقعیت کشف شاعرانه که در سطح ناخودآگاه است زمانی ارزشمند است که در خدمت خودآگاه قرار بگیرد. هنرمندان اغلب آگاهی دادن دیگران را برنمی‌تابند و در نتیجه ادبیات‌شان نسبتی با محیط پیرامون برقرار نمی‌کند.»
سپس مریم جعفری آذرمانی پیشنهاداتی برای بهتر شدن این جلسات مطرح کردند:
«جلسات قبل هنوز کارنامه‌ی شعر زنان این دهه را تکمیل نکرده است. باید طیف شاعرانی که شعرشان در این جلسه نقد می‌شود گسترش یابد؛ مثلا شعر شاعرانی که در دوره‌ای ستاره بوده و حالا نیستند یا شاعرانی که گرچه سال‌هاست شعر تازه نسروده‌اند اما هنوز ستاره هستند را بررسی کنیم. می‌توانیم از شخص عبور کرده و شعر دهه‌ها را بررسی کنیم. می‌توانیم بحث را آزادتر بگذاریم، جلسات را تعاملی‌تر کنیم، از اساتید دانشگاه هم دعوت کنیم یا مقالاتی که در مورد شعر زنان نوشته شده را بررسی کنیم تا پیشنهاد آقای امینی برای آشتی بین ادبیات آکادمیک و ادبیات خلاق هم برآورده شود.
مباحث مربوط به شعر زنان را هم می‌توان بررسی کرد که البته این کار خطر برچسب زدن را به دنبال دارد و نیاز است با درایت انجام شود. می‌توان به بررسی‌های تطبیقی یا شعر زنان یک کشور نیز پرداخت. همچنین باید توجه داشت که شاعری که اولین کتابش را به چاپ رسانده بیشتر نیاز به برگزاری جلسات نقد دارد و در صورتی که شاعری جدی باشد، این جلسات را بسیار مفید خواهد یافت.»
سپس از ناهید یوسفی خواسته شد تا در مورد جلسات صحبت کند. ایشان فروتنانه گفت:
«من از راه تجربه صحبت می‌کنم، نه از مسیر تحصیلات. من درس ریاضی خواندم و تحصیلات آکادمیک ادبیات ندارم. من منتقدین را نقد می‌کنم. آن‌ها گاه به جای صحبت از مفهوم زبان، آوای شعر، تصویر و فرم؛ سلیقه‌ی شخصی خود را بر نقد اعمال می‎‌کنند و نقد را بر اساس ایدئولوژی شخصی خود بیان می‌کنند. برخی منتقدین مرد از زنان انتظار شعر صرفا عاشقانه یا مفاهیم مرتبط با خانه‌داری و آشپزخانه را دارند و مفاهیم اجتماعی، حکمت و... را در شعر زنان نمی‌پذیرند. دلیلی ندارد که جزئیات زنانگی و مسائل مرتبط با فضای خانه‌داری را در شعر بیان کنیم. وسعت دید زنانه بسیار زیاد است و مردها باید این اجازه را بدهند که ما خودمان فضای شعرمان را انتخاب کنیم. لذا نیاز است که منتقدین کلی‌نگرتر باشند.»
انسیه موسویان نیز نظر خود را چنین بیان کرد:
«این نشست، از معدود جلساتی است که بر نقد شعر زنان تمرکز دارد و در این کار جدی است. تلاش شده است که از طیف‌های مختلف شاعران و منتقدان دعوت شود و امید است که این طیف گسترده‌تر هم بشود. این جلسه بی‌هیاهو و کم‌حاشیه بوده است که از منظری خوب است اما از منظر دیگر باید گفت که این جلسه نیاز به اطلاع‌رسانی بیشتر دارد تا شناخته شده و علاقمندان خود را جذب کند.»
سارا جلوداریان نیز پیشنهاداتی را مطرح کرد:
«می‌توان جلسات را به سمت کارگاهی شدن پیش برد. مثلا آشنایی با نقد مدرن برای افرادی که تحصیلات ادبیات ندارند می‌تواند بسیار مفید باشد. می‌توان مکان‌های مختلفی برای جلسات در شهرهای دیگر و در دانشگاه‌ها نیز در نظر گرفت. بهتر است این برنامه بیشتر شناخته شود، جا دارد که از رادیو و تلویزیون هم پخش شود. امید است که در ادامه‌ی این جلسات، شعر زنان را به جایگاه اصلی آن برسانیم.»
علی داوودی از برگزاری این جلسه ابراز خرسندی کرد و گفت:
«امید است برپایی این انجمن، شعر زنان را که همواره در طول تاریخ مورد غفلت قرار گرفته است، جان ببخشد.»
ناصر فیض نیز نکته‌ای را در خصوص بحث مطرح شده در باب شعر زنانه گوشزد کرد:
«این که در شعر زنان شاهد کلمات مربوط به خانه‌داری و زنانگی باشیم ایرادی ندارد و برای یک زن پسندیده است. این ویژگی مانع سرایش شعر اجتماعی و اخلاقی نمی‌شود؛ چنان که در شعرهای پروین اعتصامی می‌بینیم. واژه‌ها، بیان و فضای شعر کاملا زنانه است اما در همان زمینه شاعر به بیان حکمت و اخلاق می‌پردازد.»
در انتهای جلسه، فریبا یوسفی شعر دیگری از حسین منزوی را به زنان حاضر در جلسه تقدیم کرد:
چگونه بال زنم تا به ناکجا که تویی
بلند می‌پرم اما نه آن هوا که تویی
«یک ماه، یک کتاب» جلسه نقد کتاب شعر زنان است که هر ماه در حوزه هنری به نشانی تهران، تقاطع خیابان حافظ و سمیه برگزار می‌شود و حضور برای عموم آزاد است.